بررسی وجوه تفارق و تشابه ابرمرد فردریش نیچه و انسان کامل اقبال لاهوری

در این نوشتار «ابرمرد» نیچه و «انسان کامل» اقبال لاهوری بررسی و مورد مقایسه قرار گرفته است؛ تا وجوه افتراق و اشتراک آنها هویدا گردد. هر دو فیلسوف رویکردی نو و بدیع به «انسان آرمانی» دارند. ابرمرد نیچه برای اوّلین بار توسط خود او بیان گشته است. انسان کامل تعبیری است که در سپهر اندیشه اسلامی، نخست بار توسط محی الدّین عربی مورد نظریه پردازی واقع شده و تا قبل از وی (قرن ششم و هفتم قمری) این مفهوم در متون اسلامی مطرح نبوده است. با این وجود اقبال نیز در تبیین مفهوم انسان کامل به شیوه تقلیدی صرف عمل نکرده، بلکه به گونه ای تأسیسی، تاریخ اندیشیدن درباره انسان کامل را توسعه و تعالی بخشیده یا به بیان بهتر به معراج برده است؛ مضافاً آن که مفهوم انسان کامل تا پیش از اقبال دارای جنبه های عینی و مستقیم سیاسی و اجتماعی نبوده است، که برای نخستین بار در اندیشه وی این جنبه ها مورد نظریه پردازی قرار می گیرد. توجه و علاقه اقبال به نیچه و شباهت های انسان آرمانی آنها سبب شده تا عدّه ای به اشتباه این دو مفهوم را یکی انگارند. نیچه از مطرح ترین فیلسوفان معاصر غرب در ایران و اقبال، شناخته شده ترین فیلسوف معاصر مسلمان در غرب است. «ابرمرد» و «انسان کامل» دایرمدار و مهم ترین حاصل فکری آنهاست. مکتوب حاضر سعی کرده است تا رئوس اصلی اندیشه این دو فیلسوف را که در انسان موعود و آرمانی آنها طرح می شود و اجماع نظر بیشتری در موردشان وجود دارد را مورد بررسی قرار دهد.